Saturday, December 7, 2013
कन्चन दाइ समाचार र कविता
किशमा किशोर
kishmapari@gmail.com
‘बाबु कविता लेख्दै हो ‘
‘हैन दाई समाचार हो ।’
‘समाचार’
उनी आश्चर्यमा परेको उनको अनुहारको प्रकृतिले बताईरहेको थियो ।
‘बाबु तँ समाचार नलेख् । मैले समाचार लेखेर के पाएँ यि हेर त म जे भएँ समाचार लेखेरै भएँ । मैले कविता मात्र लेखेको भएँ यस्तो हुदैनथ्यो ।’
‘किन र दाई ।’ सानो स्वरमा म बोलें
‘यहाँ समाचार लेखेर बाँच्न दिदैनन् । भावुक काका पनि समाचार लेख्दालेख्दै बित्नुभयो । म यो अवस्थामा छु । भोलि तैले पनि यो अवस्था भोग्नुपर्नेछ यो निश्चित हो । यसैले तँ कविता लेख् । तर समाचार नलेख ।’ मेरो सामु सधैं हाँसिरहने कन्चन दाई आज रिसाए । उनी यसरी रिसाएको मैले कहिल्यै देखेको थिईन । खै ! किन हो । म फेरि समाचार लेख्नपट्टी लागें । उनी ठिङ्ग उभिएर मलाई एकोहोरो हेरिरहॆ ।
‘समाचार नलेख् भनेको सुनिनस् ।’ एकाएक उनी आक्रोसमा आए । मैले समाचार लेखिरहेको कापीका सेता पन्ना झ्यालबाट हुर् याईदिए । पूर्वबाट बतासिदै आएको हावालाई हल्का चुम्वन गर्दै मेरो समाचार काँडाको झ्याङमा बजारिन पुग्यो । मैले झ्यालबाट मेरो समाचारलाई कन्चन दाईको आँखा छलेर हेरें । समाचार मलाई हेरेर रोईरहेको अनुभव गरें । त्यसपल आकाश मेरो समाचारलाई साथ दिईरहेको थियो ।
मलाई भोलि जसरी पनि पत्रिका निकाल्नु छ । मेरा संयौ पाठकका प्रतीक्षित आँखाहरुमा मैले रङ्ग भर्नुछ । एउटा जिम्मेवारी छ मसँग । भोलि बजारमा पत्रिका आएन भने मेरो प्रतिष्ठा त्यही झ्याङ्मा विलीन हुन्छ ।
समाचारलाई कसरी पठनीय कलात्मक र सुन्दर बनाउन सकिन्छ भनेर एउटै समाचारलाई दर्जनौं पटक नियाँलिरहने काचन दाईलाई आज समाचारप्रति किन यति ठूलो वितृष्णा यस्ता प्रश्नहरुले मेरो मनमा आपसी द्वन्द्व गर्न थाले । आज दाईले किन यसो गरें त्यो मैले बुझ्न सकेको थिईन ।
‘दाई ! भोलि त पत्रिका निकाल्नुपर्छ ।’
मेरो वाक्य भूँईमा खस्न नपाउँदै सिक्रोजस्तो नाडी समातेर राता-राता आँखा पार्दै भने- तँ अब मसँग हिँड् । म जहाँ छु तलाई त्यही लान्छु । काकाले समाचार लेखेर के भो मैले लेखेर के भो अब तैले लेखरे के पो गर्लास् ‘
उनले मलाई ताने म उनकै पाईला पछ्याउँदै हिडिरहें ।
पूर्णेको जूनले हाम्रो यात्रालाई सहज बनाईरहेको थियो । उनी अघि-अघि म पछि-पछि
एकछिनको मौन ब्रत तोडे दाईले
‘तँ पनि भोलि म जस्तै आतङ्ककारी हुने त हो नि ‘ आफ्नै साथीहरुले तँलाई टिक्न दिदैनन् । मेरो पत्रकारिता जीवनको पीडा म तँलाई कसरी सुनाऊँ
आतङ्ककारी शब्दले म झसङ्ग भएँ ।
झ्यालबाट सूर्यका पहेंला किरणहरुले मलाई गिज्याईरहेको थियो । काचन दाईले मलाई किन यसो भने । के म पनि समाचार लेख्दालेख्दै उनीहरुकै मा पुग्ने त हैन । मलाई मेरो आफ्नै मृत्युको सम्भावना दुख्न थाल्यो ।
‘भाई इश्वर दाई त मरेछन् नि । हिजो आर्मीहरुले जलवीरेमा मारेछन् ।’
काकाको छोराले मेरो विहानीपखको निन्द्रा भगाईदियो । उसको कुरा मैले अर्धनिन्द्रामै सुनें र बुझेपनि ।
त्यसबखत मैले केही बोलिन । केही सोचिन पनि केवल सम्झें मात्र ।
रातको ठिक ११ बजे । कुकर भुकिरहेका छन् । गटगट आर्मी हिँडेका आवाज मेरो कानमा निरन्तर गुिाजरह्यो । मैले झ्यालबाट चिहाएँ । सुनसान रातमा एक बटालियन सेनाका लस्करले बन्दुक मै पट्टी सोझ्यायो । मुटु आफ्नो ठेगानमा रहेन । टाउको फुत्त तानें अनि नयाँ जीवन पाएको कल्पना गर्दै सिरकमा गुट्मुटिएर सुतें । साँच्चै त्यसबखत आर्मी पुलिसहरुले जस्लाई बन्दुक सोझ्यायो त्यो त्यही ढल्थ्यो ।
त्यही मलाई बन्दुक ताक्ने बटालियनले दाईलाई मारेछन् । मैले यत्ति सोचें ।
रोऊँ रुन सकिएन हाँसौं कसरी मनभने भित्र भित्रै रोईसक्यो । मैले केही बोल्न सकिन ।
काकाको छोरो चुरोट तानिरहेको थियो । म सिरानीलाई अडेस लगाएर त्यत्तिकै टोलाईरहें ।
‘बुबाहरु चौतारा आईसक्नु भो । जलवीरे जाने रे । म तँलाई जाउँ भन्न आएको ।’ चुरोटको अन्तिम सर्काे तानेर मलाई भन्यो-’छिटो उठ् हामी पनि जानुपर्छ । सुनिल दाईहरु पनि आएका छन् ।’ मलाई उसको कुरामा एकरत्ति भ्ाु्यालबाटै बाहिरी परिवेश नियाँले । किन-किन वसन्त ऋतुको मौसम उराठ पनि लाग्यो । आँखाभरि काचनदाईका तस्वीरहरु नाँच्न थाले । उनकै आग्रहमा लेखेको कविता सम्झिएँ । त्यसपल मैले गर्न सोच्न सकेको यत्ति हो ।
हामी सबै जलबीरे पुग्यौ । जलवीरे बजार आफै सुतिरहेजस्तो । बजारका छेउछाउतिर उभिएर हेरिरहेका मान्छेहरु हामीलाई काँचै खाउँला झै गरिरहेका थिए । सायद उनीहरु हामीलाई माओवादी या सुरक्षाकर्मीमध्ये केही सोचिरहेका थिए होलान् । ओसिलो विहानीमा हामी निन्याउँरो अनुहार लगाएर घटनास्थलतर्फ लम्किरहेका थियौं । सडकैसडक एकधुनमा हिडिरहेका हामीलाई त्यो ज्यानमारा घुम्ति आएको पत्तै भएन ।
मूलबाटो भन्दा ५ मिटर जति मुन्तिर खेतमा पानी लैजाने एउटा सुघुरो कुलो । त्यसभन्दा मुनि हरियो चौडिलो चौडिलोको मध्यभागमा घोप्टो अवस्थामा मुढोझैं लडिरहेको एउटा लास…। त्यसभन्दा तल्लो चौडिलोमा कोल्टे फर्केको अर्काे लास… । त्यो भन्दा मुनि ब्रम्हायणी नदीको किनार… । मैले दुवै लासलाई एकनासले हेरिरहें कुन चाँही कन्चनदाई थिए मैले ठम्याउन सकिन । कन्चनदाईको हत्या भएको कारणले आकास रोएको हो या मैले त्यस्तो महसुस गरेको हो मेरो अनुहारभरि पानीका छिटाहरु तप्किरहेका थिए । सानो क्षेत्रफलमा बग्रेल्ती उभिएका सग्ला रुखहरु काचन दाई नउठ्ने गरी सुतेकामा रोईरहेका थिए । तिनै रुखका आँसुहरुले फेदमा उभिईरहेको म माथि क्रम क्रममा भिजाईरहेका थिए मलाई । त्यसबखत मैले नियालेको आकास कालो बादलको आँचलले ढक्क ढाकेको थियो । पारी किनारमा सेता बकुल्लाहरु हामीलाई हेर्दै झोक्राइरहेका थिए । समग्रमा सिङ्गो प्रकृति राईरहेको थियो । हामीसँग एउटै अंगालोमा समाहित भई । हामी सबै एकनासले साँघुरो कुलोमा टक्क अडिईरह्यौं या भनौं लासछेउमा जाने हिम्मत हामी कसैमा थिएन ।
काका तल ओर्लनुभयो । माथिल्लो लासलाई पल्टाउनुभयो । हामी सबैले एकैचोटी सास फेर् यौं । ऊ काचन होईनरहेछ । फेरि तल्लो लाससामु पुगेर टक्क अडिनुभयो । हामीपट्टी हेर्नुभयो । त्यो हेराईले के बतायो कुन्नि हामी सबै एकै साथ काका सामु पुग्यौं ।
उमेरले सबैभन्दा काँचो थिएँ म त्यसैले होला उभिन सकिन । थचक्कै बसें । काकाहरुले लासलाइ पल्टाए । मैले आफैसँग चिहाएर हेरें अनि उठें । लास हत्पति चिन्न सक्ने अवस्थामा थिएन । झुस्स दाह्रीभएको अनुहारलाई सबैले नियाले । जुन लासलाई हामीले हेरिरहेका थियौं त्यसको दुईवटा दाँत बाहिर निस्केको देखियो अब सबैलाई विश्वास भयो र सत्य पनि । त्यो कन्चन नै थिए ।
सबैले बास्तविकता आफ्नै आँखाले देखे । एकैचोटी कोलाहल मच्चियो क्रन्दन रोदन र चित्कारले वातावरण फरक भयो । म झण्डै १०० मिटर पर गएर घोप्टिएँ । हामी शोकमा डुबेको सिङ्गो जलवीरे बजारले नतमस्तक हेरिरह्यो । ब्रम्हायणी नदी स्थिर भईनन् । खोलापारी भीरका चट्टानहरु हामी रोएको दृष्यलाई तमासा मानेर हेरिरहेका थिए । हामी एकले अर्काेलाई सम्झाउँदै आफैं रोईरहेका थियौं । त्यसबखत हामी र हाम्रा घटनाक्रमलाई तमासा मानेर हेर्ने त्यो चट्टानलाई के थाहा आफ्नो लेख रचनाबाट सबैमा चेतना जगाउने स्रष्टा काचन अब रहेनन् भन्ने कुरा । आफ्नै सुरमा बगिरहेकी ब्रम्हायणीलाई के थाहा समाज विकासको एउटा अभियन्ता अब रहेनन् भन्ने कुरा जलवीरे बजारलाई के थाहा त्यही बजार र आसपासका शोषित उत्पीडित वर्गको खातिर कलम चलाउने योद्धा अब रहेनन् भनेर ।
‘सिन्धुपाल्चोकको जलवीरेमा गएराती दुई आतङ्ककारीको मृत्यु । मृत्यु हुनेमा काचन पि्रयदर्शी भनिने इश्वरकृष्ण बुढाथोकी र सुमन भनिने ……… श्रेष्ठ ।’
काचन दाईको पार्थिव शरिरलाई अन्तिम दहसंस्कार गरेर फर्किरहेका हामीले कुविण्डेको फेदीमा रहेको एउटा घरमा बजिरहेको रेडियो सुन्यौं जहाँ यही समाचार बजिरहेको थियो । दर्जन अधिक कन्चनका आफन्तहरु एउटै गोलबन्धमा बसेर हामी समाचार सुनिरहेका थियौं । हाम्रा कन्चन मारिए यो सत्य थियो । गोलबन्धमा कन्चनका बाबु थिए । भाई थिए । भतिजा थिए । ज्वाई थिए । साथी थिए । सबै आफन्त थिए । दिउँसो तीनबजेको यो समाचारले हामी कसैलाई स्तव्ध बनाएन । न कसैले विलौना गरे । कोही रोएनन् । न त कसैको शिर नै निहुरियो । किनकि जति विलौना गर्नु जति रुनु सबै रोईसकेका थिए । सायद सबैका आँखाका आँसु रित्तिसकेका थिए ।
समाचार सुनिसकेपछि हामी सबै कुविण्डेको उकालो चड्न थाल्यौं । सबै मलिन अनुहारमा नुन खाएका कुखुराजस्तै भएका थियौं । जलवीरेबाट हिडेको झण्डै दुई घण्टासम्म कोही बोलेनन् । म मनमनै सोच्न थालें ।
‘साला बटालियन ! आखिर कन्चन दाईलाई मारेरै छाडिस् हैन ‘
हामी चौतारामा आईपुग्यौं । मलाई सबैभन्दा बढी दुःख यहाँनेर लाग्यो । एमाले पार्टी कार्यालय अगाडि आफूलाई सच्चा एमालेका बरिष्ठ नेता मान्नेहरु हामीलाई हेरेर हाँसिरहेका थिए । मलाई यस्तो लाग्यो कन्चन दाई मार्ने बटालियन सेना हैन एमाले हो । एमाले छाडेदेखि नै कन्चनदेखि रुष्ट भएका नेताहरु आफूले जितेको भन्दै हाँसिरहेका जस्ता लाग्थे । उनीहरुको उल्लास देखेर यो सहजै ठम्याउन सकिन्थ्यो कि बर्षौपछि इच्छाको प्राप्ति आज भएको छ । मैले सुनेको कन्चनले एमालेका लागि धेरै गरे । एमालेकै लेखनदास भए । गाईने भए । कलम बोक्ने कार्यकर्ता भए । तर एमालेले अपमान बाहेक केही दिएन । माओवादीमा प्रवेश उनी त्यसै भएनन् । एमालेको उनीमाथिको अत्याचारविरुद्ध रोष पोख्ने माध्यम थियो माओवादी प्रवेश ।
भूमिगत भएपछि पहिलो र अन्तिमपल्ट भेटेका काचन दाईले छुट्ने बेलामा सायद त्यसैले भने होलान् मलाई ‘बाबु तँ एमालेमा कहिल्यै नलाग है ।’ कन्चन दाईको यो अन्तिम बोली मेरो लागि अमिट बन्यो । मेरो मानसपटमा सधैं घुमिरहन्छ । यही वाक्य सधैं गुन्जिरहन्छ जब हरेक दिन चौतारामा कन्चन मारिएकोमा हाँसी-हाँसी विजयजुलुस मनाएका नेताहरुलाई देख्छु । एउटा शालीन व्यक्तिलाई सिङ्गै जमिनमुनि गाड्नुको पीडाले क्षतविक्षत भएको मेरो हृदय शोकयात्रा अवधिभर पलपल दुख्यो । काचन मारिएको खबर चारैतिर फैलिसकेकाले एउटा वर्ग बाहेक सबै रोएका थिए । साँच्चै त्यसपल पीपलडाँडाका पीपलहरु पनि साहै्र रोए ।
 |
| कञ्चन प्रियदर्शी म यतिबेला कन्चन दाईलाई सम्झिरहेको छु । कन्चन दाई बाँचेका भए…॥ । एउटा अलौकिक कल्पनाको सागरमा डुबुल्की मार्नु बाहेक मेरो उपलब्धी वर्तमान परिदृष्यमा केही हुनेछैन । तै पनि काचन दाई बाँचेका भए…। । म कल्पना गरिरहेछु । उनकै भावनामा अनुवाद भएँ म । उनैले कुल्चेका माटोहरुलाई हरेक विहान स्पर्श गर्दै म आफ्नो भविष्यको खाका कोर्ने गर्दछु । उनकै अपूर्ण सपनाहरुलाई पूर्णतामा बदल्न म अहोरात्र ‘कन्चन’ जप्दैछु । तर यतिबेला मलाई त्यो घाउ दुखिरहेछ । जुन दिन मैले काचनको मुखमा ब्रम्हायणी नदी किनारको माटो हुर् याईदिएँ । र अन्तिमपटक अनुहार हेरें । अनि महसुस गरें । मलाई अन्तिम वाक्यले फेरि अनुरोध गरिरहेको छ । ‘बाबु तँ एमाले नबन है !’ |
एकाविहानै म घरबाहिरको गए रातीको सपनाको नायक काँडाझ्याङमा पुगें आफ्नो समाचार खोज्न । काँडा मलाई हेर्दै हाँसिरहेको प्रतित भयो मलाई । मेरो आगमनमा हाँसेको काँडालाई बेलुकीको सपना अनि कन्चन दाइ सम्झेर अंगालो हाल्न मन लाग्यो । म पूर्ण चेतनामा थिएँ । ती काँडाले मेरो शरिरमा खोपिरहँदा म पक्कै रुँन्नथें । मलाई पीडाबोध हुदैनथ्यो । जति पीडा आज कन्चनदाइ नहुदाँ भइरहेछ ।
‘बाबु तँ समाचार नलेख् ।’ हिजो राती सपनामा कन्चनदाइले बोलेको वाक्यांश सम्झिएँ काँडा झ्याङमै बसेर ‘सूर्य’ सल्काएँ । र सोचे-’कन्चन’ दाइले किन यस्तो भने मेरो अनुत्तरीत प्रश्न आफैभित्र हरायो । ‘सूर्य’को मन्द रापले माईली र साँईली औंलालाई एकैचोटी चुम्वन गर्दा झस्किएछु म । मनमनै उत्तर दिएँ ‘दाइ बटालियनका आँखा अझैसम्म मलाई तरवार लाग्छ उनीहरुले हेर् यो कि म छिनिहाल्छु ।’ तर दाइ तपाईको समाचार प्रति कि यति ठूलो वितृष्णा ‘
मैले दाइलाई सम्झिएर अठोट गरें-’म आतङ्ककारी हुने छैन तर तपाइसँगको बाँकी हिसाव म मिलाउँछु । तपाइले भनेझैं म ‘ समाचारलाई पेसा नबनाइ कविता लेख्छु ।’
दाइ बटालियनका आँखा अझैसम्म मलाई तरवार लाग्छ उनीहरुले हेर् यो कि म छिनिहाल्छु । ‘तर दाइ तपाईको समाचार प्रति कि यति ठूलो वितृष्णा
मैले दाइलाई सम्झिएर अठोट गरें- ‘म आतङ्ककारी हुने छैन तर तपाइसँगको बाँकी हिसाव म मिलाउँछु । तपाइले भनेझैं म ुसमाचारुलाई पेसा नबनाइ कविता लेख्छु ।’
टाउको उठाएर काचन दाइलाई सम्झिएँ । उनी फिस्स हाँसेको अनुभूति भयो ।
मैले दाइलाई सम्झिएर अठोट गरें-’म आतङ्ककारी हुने छैन तर तपाइसँगको बाँकी हिसाव म मिलाउँछु । तपाइले भनेझैं म ‘ समाचारलाई पेसा नबनाइ कविता लेख्छु ।’
दाइ बटालियनका आँखा अझैसम्म मलाई तरवार लाग्छ उनीहरुले हेर् यो कि म छिनिहाल्छु । ‘तर दाइ तपाईको समाचार प्रति कि यति ठूलो वितृष्णा
मैले दाइलाई सम्झिएर अठोट गरें- ‘म आतङ्ककारी हुने छैन तर तपाइसँगको बाँकी हिसाव म मिलाउँछु । तपाइले भनेझैं म ुसमाचारुलाई पेसा नबनाइ कविता लेख्छु ।’
टाउको उठाएर काचन दाइलाई सम्झिएँ । उनी फिस्स हाँसेको अनुभूति भयो ।
अझै सामयिक छन् भावुकका सिर्जना
किशमा किशोर
कान्छो बुबा पैसा दिनु न ! ओसिलो विहानीमा हामी पारिलो घाम तापेर खेलिरहँदा उहाँ खिलबहादुर भ पैसा पाउने आशाले दैनिक यही वाक्य दोहोर् याउँथ्यौं । ए पैसा॥ टक्क उभिएर हामीलाई एकनासले हेर्नुहुन्थ्यो उहाँ म भोलि दिउँला है । हामी हवस् भन्दै हाम्रो ढुङ्गामाटोको घर बनाई खेललाई निरन्तरता दिन्थ्यौं सम्झना ताजै छ । त्यसपल उहाँका आँखा केही खोजिरहेझैं हाम्रा मैला निरीह अनुहारमा केन्द्रित हुन्थ्यो । सायद हाम्रो भविष्य नियालेको हुनसक्छ । दाहिने हातमा कालो डायरी हाफ चेकसर्टको देव्रे छातीमा सधैँ सजिईरहने २ थान कालो पाइलट पेन देवकोटाको चित्र झल्कने गरी ठूला निधारको प्रदर्शन सायद त्यसैले उहाँको पथ पहिल्याउँथ्यो होला । बेला-बेलामा केही सोचेझैं गरी उहाँले आकाशतिर टोलाउँदा हामी बालबच्चाको एउटा जम्बो टोली उत्साहित हुन्थ्यौं र हामी पनि उहाँले जस्तैगरी हेरिरहन्थ्यौं त्यो शून्य अनि नीलो आकाश । उहाँको छातीमा सधैं टल्कने दुईमध्ये एक पाइलट पेन दिए हुन्थ्यो भन्ने आशामा हामी सधैं रहन्थ्यौं । एक आपसमा प्रतिस्पर्धा नै हुन्थ्यो उहाँलाई रिझाउन । जुन एउटा पेनको स्वार्थको लागि हुन्थ्यो ।
भोलिपल्ट कान्छो बुबा आउने बाटोमा आँखाहरु बिच्छाइरहन्थ्यौं । पैसा पाउने आशमा प्रतिक्षित आँखा एकटकले बाटो नियालिरहेको हुन्थ्यो । उहाँ आउनुहुन्थ्यो हामीलाई स्नेहपूर्वक हेर्नुहुन्थ्यो । प्रेमपूर्वक सुम्सुम्याउनुहुन्थ्यो तर पैसा भोलि दिन्छु भन्नुहुन्थ्यो । ती घटना परिघटना अझैसम्म मानसपटलमा ताजै छन् । त्यसबेला कान्छोबुबा चौताराबाट आउनुहुन्थ्यो र भन्नुहुन्थ्यो बाबु राम्ररी पढ् है ! हामी म लगायत मेरा समकालीन् दौंतरीहरु भोलि पैसा पाउने आशमा हवस् भन्थ्यौं । यो क्रम दिन हप्ता र महिना गर्दै वर्ष बिते तर कान्छो बुबाको भोलि कहिल्यै आएन ।
कान्छो बुबा पैसा दिनु न ! ओसिलो विहानीमा हामी पारिलो घाम तापेर खेलिरहँदा उहाँ खिलबहादुर भ पैसा पाउने आशाले दैनिक यही वाक्य दोहोर् याउँथ्यौं । ए पैसा॥ टक्क उभिएर हामीलाई एकनासले हेर्नुहुन्थ्यो उहाँ म भोलि दिउँला है । हामी हवस् भन्दै हाम्रो ढुङ्गामाटोको घर बनाई खेललाई निरन्तरता दिन्थ्यौं सम्झना ताजै छ । त्यसपल उहाँका आँखा केही खोजिरहेझैं हाम्रा मैला निरीह अनुहारमा केन्द्रित हुन्थ्यो । सायद हाम्रो भविष्य नियालेको हुनसक्छ । दाहिने हातमा कालो डायरी हाफ चेकसर्टको देव्रे छातीमा सधैँ सजिईरहने २ थान कालो पाइलट पेन देवकोटाको चित्र झल्कने गरी ठूला निधारको प्रदर्शन सायद त्यसैले उहाँको पथ पहिल्याउँथ्यो होला । बेला-बेलामा केही सोचेझैं गरी उहाँले आकाशतिर टोलाउँदा हामी बालबच्चाको एउटा जम्बो टोली उत्साहित हुन्थ्यौं र हामी पनि उहाँले जस्तैगरी हेरिरहन्थ्यौं त्यो शून्य अनि नीलो आकाश । उहाँको छातीमा सधैं टल्कने दुईमध्ये एक पाइलट पेन दिए हुन्थ्यो भन्ने आशामा हामी सधैं रहन्थ्यौं । एक आपसमा प्रतिस्पर्धा नै हुन्थ्यो उहाँलाई रिझाउन । जुन एउटा पेनको स्वार्थको लागि हुन्थ्यो ।
भोलिपल्ट कान्छो बुबा आउने बाटोमा आँखाहरु बिच्छाइरहन्थ्यौं । पैसा पाउने आशमा प्रतिक्षित आँखा एकटकले बाटो नियालिरहेको हुन्थ्यो । उहाँ आउनुहुन्थ्यो हामीलाई स्नेहपूर्वक हेर्नुहुन्थ्यो । प्रेमपूर्वक सुम्सुम्याउनुहुन्थ्यो तर पैसा भोलि दिन्छु भन्नुहुन्थ्यो । ती घटना परिघटना अझैसम्म मानसपटलमा ताजै छन् । त्यसबेला कान्छोबुबा चौताराबाट आउनुहुन्थ्यो र भन्नुहुन्थ्यो बाबु राम्ररी पढ् है ! हामी म लगायत मेरा समकालीन् दौंतरीहरु भोलि पैसा पाउने आशमा हवस् भन्थ्यौं । यो क्रम दिन हप्ता र महिना गर्दै वर्ष बिते तर कान्छो बुबाको भोलि कहिल्यै आएन ।
र अन्त्यमा प्रस्तुत कृतिका सर्जक स्वर्गीय खिलबहादुर भावुकप्रति श्रद्धााजली । दुःखी प्रकाशनद्वारा प्रकाशित उहाँको गीतिसंग्रह अहा उफ र व्यथाका गीतहरु कृतिको प्रकाशकीयको अन्तिम यो वाक्यलाई दोहोर् याई-दोहोर् याई पढें । गए राति ।
वर्षौपछि मेरो आँखा रसायो उहाँ अर्थात् भावुक सिन्धु साहित्यका स्रष्टा मात्र नभई मेरो कान्छोबुबा पनि हुनुहुन्थ्यो । हामीबीचको सामीप्यता केवल नाममा मात्र सीमित रह्यो आजसम्म पनि । उहाँ सच्चा साहित्यकार हुनुहुन्थ्यो म अझै कलम घिसार्दै छु । भावनाको मात्र नभई उहाँसंगको निकटतम् नाता रगतमा छ । कुलमा छ । निकटतामा थप आत्मीयता हँुदोरहेछ । परेली छामेर मैले यही अनुभव गरें । त्यसैले होला सायद म उहाँलाई अझै जीवित नै ठान्दछु तर अहा उफ र व्यथाका प्रकाशकीयमा घोषणा गरिएको स्वर्गीय शव्दले पैसाको लागि भोलि पर्खिरहेको मेरा आँखामा मूल फुट्नु स्वाभाविकै थियो । स्रष्टा कहिल्यै मर्दैनन् मर्ने भए उनका कविता मर्छन् । उनका भावना मर्छन् । यदि खिलबहादुर मरेकै हो भने हामी उहाँका कविता अझै किन पढिरहेका छौं त कविता पनि मर्नुपर्ने हो । आजसम्म पनि उहाँका कविता सान्दर्भिक छन् । हामी आफैं खोजी-खोजी पढिरहेका छौं । साहित्य पाठकका लागि लेखिन्छ । जस्को आफ्नै लक्षित वर्ग हुन्छ । मैले जानेसम्म बुझेसम्म अनि सुनेसम्म कवि भावुकका पाठक सबै थिए ।
जीवन कल्पनाले बाँचिदैन । व्यवहारसंग हात मिलाउनैपर्छ । जीवन भोगाईका अनेकन जालीय घुम्तीहरुमा श्रृङ्खलावद्ध रुपले आइपर्ने चुनौतिका पहाडहरु फोरेर भोलिको सपना देख्ने गर्छन् मानिसहरु । त्यसैले त हरेकको जीवन महत्वपूर्ण छ र रहस्यमय पनि । मेरो नजरले देखेको यहि श्रृङ्खलाको एउटा पाटा हुन्- खिलबहादुर भावुक ।
वर्षौपछि मेरो आँखा रसायो उहाँ अर्थात् भावुक सिन्धु साहित्यका स्रष्टा मात्र नभई मेरो कान्छोबुबा पनि हुनुहुन्थ्यो । हामीबीचको सामीप्यता केवल नाममा मात्र सीमित रह्यो आजसम्म पनि । उहाँ सच्चा साहित्यकार हुनुहुन्थ्यो म अझै कलम घिसार्दै छु । भावनाको मात्र नभई उहाँसंगको निकटतम् नाता रगतमा छ । कुलमा छ । निकटतामा थप आत्मीयता हँुदोरहेछ । परेली छामेर मैले यही अनुभव गरें । त्यसैले होला सायद म उहाँलाई अझै जीवित नै ठान्दछु तर अहा उफ र व्यथाका प्रकाशकीयमा घोषणा गरिएको स्वर्गीय शव्दले पैसाको लागि भोलि पर्खिरहेको मेरा आँखामा मूल फुट्नु स्वाभाविकै थियो । स्रष्टा कहिल्यै मर्दैनन् मर्ने भए उनका कविता मर्छन् । उनका भावना मर्छन् । यदि खिलबहादुर मरेकै हो भने हामी उहाँका कविता अझै किन पढिरहेका छौं त कविता पनि मर्नुपर्ने हो । आजसम्म पनि उहाँका कविता सान्दर्भिक छन् । हामी आफैं खोजी-खोजी पढिरहेका छौं । साहित्य पाठकका लागि लेखिन्छ । जस्को आफ्नै लक्षित वर्ग हुन्छ । मैले जानेसम्म बुझेसम्म अनि सुनेसम्म कवि भावुकका पाठक सबै थिए ।
जीवन कल्पनाले बाँचिदैन । व्यवहारसंग हात मिलाउनैपर्छ । जीवन भोगाईका अनेकन जालीय घुम्तीहरुमा श्रृङ्खलावद्ध रुपले आइपर्ने चुनौतिका पहाडहरु फोरेर भोलिको सपना देख्ने गर्छन् मानिसहरु । त्यसैले त हरेकको जीवन महत्वपूर्ण छ र रहस्यमय पनि । मेरो नजरले देखेको यहि श्रृङ्खलाको एउटा पाटा हुन्- खिलबहादुर भावुक ।
मान्छे मात्र होइन साथी ढुङ्गा पनि बोल्छ
आगोको त कुरै छाडौं पानीले त पोल्छ
आगोको त कुरै छाडौं पानीले त पोल्छ
किन किन कता-कता मेरो मन रुन्छ
आफ्नो भन्नु आँखा पनि आँसु झरिदिन्छ
आफ्नो भन्नु आँखा पनि आँसु झरिदिन्छ
म जन्मनुभन्दा पनि झण्डै एक दशक अगाडि रचिएको भावुकका यी कविताका हरफले कविता रचिएको झण्डै साढे तीन दशकपश्चात् मभित्रको कवित्व जागृत गराउन प्रेरित गरिरहेछ । यी कविताका हरफहरु पढेर यसपल म भावुकलाई सम्झिरहेछु । शिष्ट सालिन साँच्चिकै भावुक कवि भावुक ।
सरल शव्दमा गहकिला भावले सजिएका कवि भावुकका कविताहरु वास्तवमै धनको सन्तोषले दिने आनन्दभन्दा मनको सन्तोषले दिने आनन्द ज्यादा हुने प्रत्याभूति दिलाउँछ । कवितासंग्रह आस्थाको आवाज गीतिसंग्रह अहा उफ र व्यथाका गीतहरु पढेपछि आमपाठकहरु उनको कलात्मक शैली सिल्पले कुँदिएका शव्दका लहरहरुमा डुबुल्की मार्छन् । जुन निरन्तर चलिरहन्छ । वास्तवमा मानवताको सन्देश बोकेको छ । चेतना अभिवृद्धि गराउने स्तरका छन् उहाँ अर्थात् कवि भावुकका कविताहरु ।
म जुनै प्रसङ्ग र कविताको जुनसुकै हरफहरुलाई आलिङ्गन गरेर छातिमा हात राखी स्वीकार्न सक्छु । र घमण्डीपन देखाउन पनि सक्छु । भावुकका भाव भावुकका कविता सिन्धु साहित्यिक इतिहासमा पृथक छन् र अमूल्य छन् किनकि भावुकका जस्ता विचारणीय शव्द केलाउने कला त्यसको निष्कर्ष सिन्धुका अन्य कविले आजसम्म पनि दर्शाउन सकेका छैनन् । आस्थाका आवाजभित्रका प्रायः कविताहरुले समाजको यथार्थ चित्र कोरेको छ । तत्कालीन समय राज्यसत्ता परिवेश देशको स्थितिको सजीव चित्र कोरेका ती कविताहरु यतिबेलाको देशको लागि एउटा स्वर्णीय इतिहास बन्ला तर समय फर्कदैन । ती कविता कालो इतिहासमै सीमित रहन्छ किनकि यतिबेलाको साहित्यिक परिवेश पूर्णरुपले राजनीतिमय भएको छ । विचार नमिल्ने नाममा फुटेको आँखाले हेर्दैनन् । आफ्नै धारका कलंकित शव्दहरु थुपारेर जबर्जस्ती साहित्य भनेर नामाकरण गर्ने साहित्यकारहरुलाई पैसा र शक्तिको पहुँचमा पृष्ठपोषण गरिन्छ÷सम्मान गरिन्छ ।
राजनीतिक कार्यकर्ताको बिल्ला भिरेकाहरुलाई आफ्नै पार्टीको मातहतका संघसंस्थाहरुद्वारा सम्मान गरिने होड नै चल्छ । त्यो वा त्यस्तो प्रवृत्तिको नामोनिशान जबसम्म हुँदैन तबसम्म भावुक जस्ता कालजयी रचनाका सिर्जनाकारलाई सम्झने आँट कसैले गर्दैनन् । मै ठूलो मै जान्नेसुन्ने भनाउँदाहरुको रामछाँया प्रवृत्तिले अमर सिर्जनाका रचनाहरु छाँयामा परेका छन् र यो पनि हो भोलि-भोलिसम्म पनि छाँयामा परिरहने छन् । यो तीतो सत्य क्रमिकरुपमा यसरी वृद्धि हुँदैछ किनकि जिल्लामा नेपाली भाषा साहित्यको उत्थानका निमित्त काम कार्वाही गर्ने देशका गहना मानिने स्रष्टा सर्जकलाई उत्साहित गराउने जस्ता कार्यहरु गर्ने हिम्मतिला छाती भएका कोही छैनन् ।
जिल्लामा अझैपनि मवादी प्रवृत्ति हावी छ । कसले साहित्य कृति निकाल्दै छ त्यो चासोको विषय हुन्छ । कुन नेताले कविता लेख्यो त्यो पनि चासोको विषय हुन्छ । प्रभातिप्रहरको चियापसलदेखि सन्ध्याकालीन् भट्टीहरुमा फलानाले पहिला कविता लेख्यो पुस्तक प्रकाशन गर् यो जस्ता संवादहरुमा दोहोरिन्छन् तर कसले उत्कृष्ट सिर्जना गर् यो कसले साहित्यमा अब्बलता प्रस्तुत गर् यो सिन्धु साहित्यको उत्थानको लागि संरक्षणको लागि कसको कति योगदान भयो त्यसको चियोचर्चो गर्ने कोही छैनन् । म कम्युनिष्ट तँ प्रजातान्त्रिक भनेर आफ्नो वर्ग छुट्याउनेहरु आफै कलंकभित्रको हाँस्यपात्र बन्न पुगेका छन् । यो सिन्धु साहित्यको वर्तमान परिदृष्यले पनि बताउँछ ।
सरल शव्दमा गहकिला भावले सजिएका कवि भावुकका कविताहरु वास्तवमै धनको सन्तोषले दिने आनन्दभन्दा मनको सन्तोषले दिने आनन्द ज्यादा हुने प्रत्याभूति दिलाउँछ । कवितासंग्रह आस्थाको आवाज गीतिसंग्रह अहा उफ र व्यथाका गीतहरु पढेपछि आमपाठकहरु उनको कलात्मक शैली सिल्पले कुँदिएका शव्दका लहरहरुमा डुबुल्की मार्छन् । जुन निरन्तर चलिरहन्छ । वास्तवमा मानवताको सन्देश बोकेको छ । चेतना अभिवृद्धि गराउने स्तरका छन् उहाँ अर्थात् कवि भावुकका कविताहरु ।
म जुनै प्रसङ्ग र कविताको जुनसुकै हरफहरुलाई आलिङ्गन गरेर छातिमा हात राखी स्वीकार्न सक्छु । र घमण्डीपन देखाउन पनि सक्छु । भावुकका भाव भावुकका कविता सिन्धु साहित्यिक इतिहासमा पृथक छन् र अमूल्य छन् किनकि भावुकका जस्ता विचारणीय शव्द केलाउने कला त्यसको निष्कर्ष सिन्धुका अन्य कविले आजसम्म पनि दर्शाउन सकेका छैनन् । आस्थाका आवाजभित्रका प्रायः कविताहरुले समाजको यथार्थ चित्र कोरेको छ । तत्कालीन समय राज्यसत्ता परिवेश देशको स्थितिको सजीव चित्र कोरेका ती कविताहरु यतिबेलाको देशको लागि एउटा स्वर्णीय इतिहास बन्ला तर समय फर्कदैन । ती कविता कालो इतिहासमै सीमित रहन्छ किनकि यतिबेलाको साहित्यिक परिवेश पूर्णरुपले राजनीतिमय भएको छ । विचार नमिल्ने नाममा फुटेको आँखाले हेर्दैनन् । आफ्नै धारका कलंकित शव्दहरु थुपारेर जबर्जस्ती साहित्य भनेर नामाकरण गर्ने साहित्यकारहरुलाई पैसा र शक्तिको पहुँचमा पृष्ठपोषण गरिन्छ÷सम्मान गरिन्छ ।
राजनीतिक कार्यकर्ताको बिल्ला भिरेकाहरुलाई आफ्नै पार्टीको मातहतका संघसंस्थाहरुद्वारा सम्मान गरिने होड नै चल्छ । त्यो वा त्यस्तो प्रवृत्तिको नामोनिशान जबसम्म हुँदैन तबसम्म भावुक जस्ता कालजयी रचनाका सिर्जनाकारलाई सम्झने आँट कसैले गर्दैनन् । मै ठूलो मै जान्नेसुन्ने भनाउँदाहरुको रामछाँया प्रवृत्तिले अमर सिर्जनाका रचनाहरु छाँयामा परेका छन् र यो पनि हो भोलि-भोलिसम्म पनि छाँयामा परिरहने छन् । यो तीतो सत्य क्रमिकरुपमा यसरी वृद्धि हुँदैछ किनकि जिल्लामा नेपाली भाषा साहित्यको उत्थानका निमित्त काम कार्वाही गर्ने देशका गहना मानिने स्रष्टा सर्जकलाई उत्साहित गराउने जस्ता कार्यहरु गर्ने हिम्मतिला छाती भएका कोही छैनन् ।
जिल्लामा अझैपनि मवादी प्रवृत्ति हावी छ । कसले साहित्य कृति निकाल्दै छ त्यो चासोको विषय हुन्छ । कुन नेताले कविता लेख्यो त्यो पनि चासोको विषय हुन्छ । प्रभातिप्रहरको चियापसलदेखि सन्ध्याकालीन् भट्टीहरुमा फलानाले पहिला कविता लेख्यो पुस्तक प्रकाशन गर् यो जस्ता संवादहरुमा दोहोरिन्छन् तर कसले उत्कृष्ट सिर्जना गर् यो कसले साहित्यमा अब्बलता प्रस्तुत गर् यो सिन्धु साहित्यको उत्थानको लागि संरक्षणको लागि कसको कति योगदान भयो त्यसको चियोचर्चो गर्ने कोही छैनन् । म कम्युनिष्ट तँ प्रजातान्त्रिक भनेर आफ्नो वर्ग छुट्याउनेहरु आफै कलंकभित्रको हाँस्यपात्र बन्न पुगेका छन् । यो सिन्धु साहित्यको वर्तमान परिदृष्यले पनि बताउँछ ।
हामी हरेक साल भावुकलाई सम्मान गर्छौं । भावुक जयन्ती मनाउँछौं । उनका रचना पढ्छौं र उनलाई सम्झन्छौं । यहाँ व्यक्ति व्यक्तिमा प्रश्न उठ्ला भावुकलाई सम्झनुको औचित्य के भावुक जयन्ती किन मनाउने के उनका रचना कालजयी छन् के अझैपनि उनका रचना सामयिक छन्
यी र यस्ता प्रश्न त्यसले सोच्ला या सोध्ला जसले भावुकलाई राजनीतिक भागबण्डामा पार्छ । जसले भावुकको नाममात्र सुनेको छ । जसले भावुकका रचना पढेका छैनन् ।
वास्तवमै साहित्यमा मानिसको जीवन लेखिन्छ । उसको परिभाषा लेखिन्छ । त्यसैले हामी कवितामा जीवन देख्छौं । कतिले नदेख्लान् त्यो छुट्टै पक्ष किनकि हेर्ने शैली फरक हुन्छ । दृष्टि फरक हुन्छ । कविता चेतना हो । भावुकका कविता तथा अन्य साहित्यिक सिर्जनाहरुले बताएको पनि यही हो । जोसँग जति बुझ्ने क्षमता हुन्छ त्यसले त्यति मात्र बुझ्छ । भावुकले आफ्ना कवितामार्फत् जीवनको सम्पूर्णता दर्शाएका छन् । जुन अन्य कविहरुले त्यसको प्रयोग नै गर्दैनन् वा भनौं भावुकका शैली नै पृथक छन् । यहाँ बुझ्नुपर्ने कुरा के छ भने जीवनलाई पूर्णतामा अनुवाद गरेर कलात्मक साहित्य सिर्जिन रचनाकारले पहिला जीवन बुझ्नु जरुरी हुन्छ ।
मैलै भावुकका आँखामा जे देखें उहाँका शब्दहरुमा जे पाएँ उहाँका प्रतिविम्वहरुमा जे खोज्छु; ती सबै पूर्ण छन् । म यतिबेला कल्पना गरिरहेछु । जसले जति आदर्शका कुराहरु गरेपनि उहाँमा जति चेतना आजका मान्छेमा किन छैन
यी र यस्ता प्रश्न त्यसले सोच्ला या सोध्ला जसले भावुकलाई राजनीतिक भागबण्डामा पार्छ । जसले भावुकको नाममात्र सुनेको छ । जसले भावुकका रचना पढेका छैनन् ।
वास्तवमै साहित्यमा मानिसको जीवन लेखिन्छ । उसको परिभाषा लेखिन्छ । त्यसैले हामी कवितामा जीवन देख्छौं । कतिले नदेख्लान् त्यो छुट्टै पक्ष किनकि हेर्ने शैली फरक हुन्छ । दृष्टि फरक हुन्छ । कविता चेतना हो । भावुकका कविता तथा अन्य साहित्यिक सिर्जनाहरुले बताएको पनि यही हो । जोसँग जति बुझ्ने क्षमता हुन्छ त्यसले त्यति मात्र बुझ्छ । भावुकले आफ्ना कवितामार्फत् जीवनको सम्पूर्णता दर्शाएका छन् । जुन अन्य कविहरुले त्यसको प्रयोग नै गर्दैनन् वा भनौं भावुकका शैली नै पृथक छन् । यहाँ बुझ्नुपर्ने कुरा के छ भने जीवनलाई पूर्णतामा अनुवाद गरेर कलात्मक साहित्य सिर्जिन रचनाकारले पहिला जीवन बुझ्नु जरुरी हुन्छ ।
मैलै भावुकका आँखामा जे देखें उहाँका शब्दहरुमा जे पाएँ उहाँका प्रतिविम्वहरुमा जे खोज्छु; ती सबै पूर्ण छन् । म यतिबेला कल्पना गरिरहेछु । जसले जति आदर्शका कुराहरु गरेपनि उहाँमा जति चेतना आजका मान्छेमा किन छैन
यो सत्य हो समय फर्कदैन । हामीले अब कालजयी सिर्जनाका स्रष्टा खिलबहादुर भावुकसँग साक्षात्कार गर्न पाउँदैनौं । उहाँलाई सुन्न सक्दैनौं । प्रत्यक्ष संवाद गर्न सक्दैनौं । तर उहाँका कविता हामीसँग छन् । हामी त्यही कवितासँग संवाद गर्छौ किनकि उहाँका कवितामा चेतना छ । हामी त्यसैलाई अनुशरण गर्छौं । उहाँका पैतालाका डोबहरुलाई पछ्याउँदै उहाँले कुल्चनुभएका माटोलाई स्पर्श गर्छा ।
एउटा बाल मानसपटलमा अमीट बनेको भोलि घटनाको चित्रले वास्तवमा अलौकिक कल्पना गर्न वाध्य तुल्याउँछ । उहाँ फेरि मेरो समीपमा भोलि भन्न आउनुभए सायद मेरो जिन्दगीको ठूलो प्राप्ति नै त्यही हुने थियो । तर यसपल म लाचार छु । मेरो कवित्वको धड्कन यस्तो भन्दैछ ।
एउटा बाल मानसपटलमा अमीट बनेको भोलि घटनाको चित्रले वास्तवमा अलौकिक कल्पना गर्न वाध्य तुल्याउँछ । उहाँ फेरि मेरो समीपमा भोलि भन्न आउनुभए सायद मेरो जिन्दगीको ठूलो प्राप्ति नै त्यही हुने थियो । तर यसपल म लाचार छु । मेरो कवित्वको धड्कन यस्तो भन्दैछ ।
माथ्लो गाउँकी सानीले
उसकी आमालाई
राति उदाएको तारामा देखिन् रे
त्यसैले हर पूर्णेको साँझ
ऊ तारा नियाल्छे ।
उसकी आमालाई
राति उदाएको तारामा देखिन् रे
त्यसैले हर पूर्णेको साँझ
ऊ तारा नियाल्छे ।
कवि
मैलै कविताका हरफमा तिमीलाई खोजें
र तिमीमा अनुवाद भएँ
आठ÷बाह्र छलेर
तिम्रा शब्द नियालँे
अमूर्त छाँयाजस्तो देखेँ
ती शब्द
आँसु रहेछन् बगिहाल्ने ।
मैलै कविताका हरफमा तिमीलाई खोजें
र तिमीमा अनुवाद भएँ
आठ÷बाह्र छलेर
तिम्रा शब्द नियालँे
अमूर्त छाँयाजस्तो देखेँ
ती शब्द
आँसु रहेछन् बगिहाल्ने ।
तिमीले सुसेलेका व्यथा सुनेँ
तिम्रा आस्थाका आवाज सुनेँ
अचेल म पिँजडाको चरी भएको छु
तिम्रो अनुपस्थितिमा
साँच्चै यसपल म
तिमीलाई ताराहरुमा खोजिरहेछु
माथ्लो गाउँकी सानीसँगै
तिम्रा आस्थाका आवाज सुनेँ
अचेल म पिँजडाको चरी भएको छु
तिम्रो अनुपस्थितिमा
साँच्चै यसपल म
तिमीलाई ताराहरुमा खोजिरहेछु
माथ्लो गाउँकी सानीसँगै
ए ! कवि महोदय
भन न तिमी कहाँ छौं
म भोलिको प्रतिक्षामा छु ।
भन न तिमी कहाँ छौं
म भोलिको प्रतिक्षामा छु ।
सिन्धुपाल्चोकमा गजलः विगतदेखि वर्तमान
किशमा किशोर
गजल आधुनिक नेपाली साहित्यजगतमा अत्यन्तै प्रभावकारी विधाका रुपमा देखापरेको छ । वर्तमान नेपाली साहित्य सिङ्गै गजलमय भएको कुरालाई नकार्न मिल्दैन कारण अचेल हरेक तह र तप्काका व्यक्तिहरु गजल मन पराउँछन् । यसै सिलसिलामा राजधानीबाट नगिचै रहेको सिन्धुपाल्चोकमा पनि गजलको लोकपि्रयता शृङखलाबद्धरुपले दिनदुगुना रात चौगुना हँुदै गएको देखिन्छ ।
जिल्लाको वर्तमान साहित्यिक परिदृष्यमा गजल लोकपि्रय बनेको छ । जिल्लाका स्रष्टाहरु जिल्लाबाहिर र मुलुक बाहिर बस्ोर जिल्लाको गजल साहित्यलाई उँचोतर्फ धकेल्ने चेष्टा गरिरहेका छन् । जिल्लाका स्थापित एवं पुराना साहित्यकारहरु पनि जो गजललाई उपेक्षा गर्थे । उनीहरु पनि अचेल गजल भनेपनि हुरुक्कै हुन थालेका छन् । हरेक साहित्यिक कार्यक्रमहरुमा स्रोता बनेर गजल सुन्न लालायित हुन थालेका छन् । वस्तुतः गजलकै लागि अहोरात्र खटिईरहेका छन् । जिल्लामा गजलको सिङ्गो कृतिको इतिहास भने धेरै पुरानो छैन । गजल नेपालमा भित्रिएको झण्डै एक शताब्दीभन्दा पनि पछाडि मात्र सिन्धुपाल्चोकका गजल अनुरागीहरुले गजल पढ्ने अवसर पाए । ३० को दशकबाटै सिन्धुपाल्चोकका स्रष्टाहरुको गीतमा गजलको झल्को नआएको भने होईन । त्यसलाई विभिन्न स्रष्टाहरुले गीतल भनेर परिभाषा पनि गरेका छन् । ५० को दशकमा सिन्धुपाल्चोकमा गजलकृति लोकार्पित भयो । फूटकरलाई छोडेर जिल्लामा पहिलो कृतिका रुपमा २०५५ सालमा ुढुङ्गाको मनु गजलकार गोविन्द नेपालले प्रकाशन गरेको अभिलेख सिन्धु साहित्य अभिलेखालयमा छ । सिन्धु साहित्यको गजल इतिहासमा ुढुङ्गाको मनुबाट कृतिको पदार्पण भएपछि तीव्र रुपमा साहित्यको गजल विधा फस्टाउन थाल्यो ।
त्यसपश्चात् जिल्लामा शुक्रप्रसाद आचार्यको ुजनता जिन्दावादु सरु कालीको ुस्मृति स्पर्शुले सिन्धु गजल साहित्यको भूमिमा स्पर्श गर् यो । ६० को दशकदेखि सिन्धु साहित्यमा गजल विधा फस्टाउनुमा कि्रयाशील गजल स्रष्टाहरुको विशेष योगदान देखिन्छ । जीतेन्द्र श्रेष्ठ ुरसिकु र दीपेन्द्र श्रेष्ठ ुउदासुको हृदयस्पर्शी छालहरु किशमा किशोरको मरुभूमिको साहित्य यात्रा र जूनका आभाहरु कमला थापाको गाथासो विनोदकुमार श्रेष्ठको म भित्रका रोदनहरु सुरेश बुढाथोकीको ज्वारभाटा ओमकुमार श्रेष्ठको यात्रा जिन्दगीको झलक खत्रीको रसरङ्गलगायतका गजल कृतिले सिन्धुपाल्चोकको गजललाई माथि उठाएको कुरालाई कसैले नकार्न सक्दैनन् । गजल विधामा हात चलाउने अन्य स्रष्टाहरुमा राम के।सी सुनिता कार्की शर्मिला सिग्देल माधव खतिवडा कल्पना श्रेष्ठ प्रतिमा न्यौपाने सुन्दर शिरीष कला अनुरागी अपराजित दिपक बुढाथोकी सुभद्रा ढकाल जस्ता प्रतिनिधी गजलस्रष्टाहरुको योगदानलाई पनि कम आँक्न मिल्दैन ।
जिल्लामा गजलको क्रेज दिनप्रतिदिन बढ्दै गएपछि नारी हस्ताक्षर पनि बढ्दो छ भने गजल प्रधान संस्था÷पत्रिका समेतको स्थापना-प्रकाशन भएको छ । किशमा किशोरको संयोजकत्वमा गठन भएको गजल सिन्धु सिन्धुपाल्चोकले जिल्लामा गजलको उत्थानका लागि कार्य गर्दै आईरहेको छ भने मासिक रुपमा ुगजल सिन्धु गजलप्रधान मासिक प्रकाशन भएकै हो । जिल्लामा जुन रफ्तारमा गजल बढेको छ । त्यही अनुपातमा स्तरीय गजल पाउन भने गजल प्रेमी पाठकहरुलाई अझै केही समय कुर्नुपर्ने हुन्छ । तर अन्त्यानुप्रास मिलाएका भरमा वा मात्रिक गणनाको आधारमा मात्र गजल-गजल रहन सक्दैन ।
यही शृङ्खलाको सेरोफेरोमा यहुका स्थानीय पत्रपत्रिकातिर कैंयौ गजलहरु देख्न पाईन्छ । गजल सिर्जना गर्नु आफैमा प्रशंसनीय काम हो तर गजल सिर्जना गर्नुहुने महानुभावहरुले गजल सिर्जना गर्दा गजल सम्बन्धि सामान्य नियमलाई समेत ख्याल नगरेको पाईन्छ । गजल शास्त्रीयनियममा रहेर लेखिने विधा हो । जसमा लघुता गेयता सरलता प्रतिकात्मता शालिनता जस्ता विशेषताहरु अनिवार्य हुन्छन् । गजलको सामान्य संरचनामा पनि ख्याल नगरी रचिएको गजल अन्ततःफजलमा रुपान्तर हुन्छ । केही नमूना हेरौं ।
धेरै कुरंे साँझ विहान तिमीलाई पधेँरीमा
दुस्मनले सिमा मिच्दा भूलिबसंे किन
जिल्लाको वर्तमान साहित्यिक परिदृष्यमा गजल लोकपि्रय बनेको छ । जिल्लाका स्रष्टाहरु जिल्लाबाहिर र मुलुक बाहिर बस्ोर जिल्लाको गजल साहित्यलाई उँचोतर्फ धकेल्ने चेष्टा गरिरहेका छन् । जिल्लाका स्थापित एवं पुराना साहित्यकारहरु पनि जो गजललाई उपेक्षा गर्थे । उनीहरु पनि अचेल गजल भनेपनि हुरुक्कै हुन थालेका छन् । हरेक साहित्यिक कार्यक्रमहरुमा स्रोता बनेर गजल सुन्न लालायित हुन थालेका छन् । वस्तुतः गजलकै लागि अहोरात्र खटिईरहेका छन् । जिल्लामा गजलको सिङ्गो कृतिको इतिहास भने धेरै पुरानो छैन । गजल नेपालमा भित्रिएको झण्डै एक शताब्दीभन्दा पनि पछाडि मात्र सिन्धुपाल्चोकका गजल अनुरागीहरुले गजल पढ्ने अवसर पाए । ३० को दशकबाटै सिन्धुपाल्चोकका स्रष्टाहरुको गीतमा गजलको झल्को नआएको भने होईन । त्यसलाई विभिन्न स्रष्टाहरुले गीतल भनेर परिभाषा पनि गरेका छन् । ५० को दशकमा सिन्धुपाल्चोकमा गजलकृति लोकार्पित भयो । फूटकरलाई छोडेर जिल्लामा पहिलो कृतिका रुपमा २०५५ सालमा ुढुङ्गाको मनु गजलकार गोविन्द नेपालले प्रकाशन गरेको अभिलेख सिन्धु साहित्य अभिलेखालयमा छ । सिन्धु साहित्यको गजल इतिहासमा ुढुङ्गाको मनुबाट कृतिको पदार्पण भएपछि तीव्र रुपमा साहित्यको गजल विधा फस्टाउन थाल्यो ।
त्यसपश्चात् जिल्लामा शुक्रप्रसाद आचार्यको ुजनता जिन्दावादु सरु कालीको ुस्मृति स्पर्शुले सिन्धु गजल साहित्यको भूमिमा स्पर्श गर् यो । ६० को दशकदेखि सिन्धु साहित्यमा गजल विधा फस्टाउनुमा कि्रयाशील गजल स्रष्टाहरुको विशेष योगदान देखिन्छ । जीतेन्द्र श्रेष्ठ ुरसिकु र दीपेन्द्र श्रेष्ठ ुउदासुको हृदयस्पर्शी छालहरु किशमा किशोरको मरुभूमिको साहित्य यात्रा र जूनका आभाहरु कमला थापाको गाथासो विनोदकुमार श्रेष्ठको म भित्रका रोदनहरु सुरेश बुढाथोकीको ज्वारभाटा ओमकुमार श्रेष्ठको यात्रा जिन्दगीको झलक खत्रीको रसरङ्गलगायतका गजल कृतिले सिन्धुपाल्चोकको गजललाई माथि उठाएको कुरालाई कसैले नकार्न सक्दैनन् । गजल विधामा हात चलाउने अन्य स्रष्टाहरुमा राम के।सी सुनिता कार्की शर्मिला सिग्देल माधव खतिवडा कल्पना श्रेष्ठ प्रतिमा न्यौपाने सुन्दर शिरीष कला अनुरागी अपराजित दिपक बुढाथोकी सुभद्रा ढकाल जस्ता प्रतिनिधी गजलस्रष्टाहरुको योगदानलाई पनि कम आँक्न मिल्दैन ।
जिल्लामा गजलको क्रेज दिनप्रतिदिन बढ्दै गएपछि नारी हस्ताक्षर पनि बढ्दो छ भने गजल प्रधान संस्था÷पत्रिका समेतको स्थापना-प्रकाशन भएको छ । किशमा किशोरको संयोजकत्वमा गठन भएको गजल सिन्धु सिन्धुपाल्चोकले जिल्लामा गजलको उत्थानका लागि कार्य गर्दै आईरहेको छ भने मासिक रुपमा ुगजल सिन्धु गजलप्रधान मासिक प्रकाशन भएकै हो । जिल्लामा जुन रफ्तारमा गजल बढेको छ । त्यही अनुपातमा स्तरीय गजल पाउन भने गजल प्रेमी पाठकहरुलाई अझै केही समय कुर्नुपर्ने हुन्छ । तर अन्त्यानुप्रास मिलाएका भरमा वा मात्रिक गणनाको आधारमा मात्र गजल-गजल रहन सक्दैन ।
यही शृङ्खलाको सेरोफेरोमा यहुका स्थानीय पत्रपत्रिकातिर कैंयौ गजलहरु देख्न पाईन्छ । गजल सिर्जना गर्नु आफैमा प्रशंसनीय काम हो तर गजल सिर्जना गर्नुहुने महानुभावहरुले गजल सिर्जना गर्दा गजल सम्बन्धि सामान्य नियमलाई समेत ख्याल नगरेको पाईन्छ । गजल शास्त्रीयनियममा रहेर लेखिने विधा हो । जसमा लघुता गेयता सरलता प्रतिकात्मता शालिनता जस्ता विशेषताहरु अनिवार्य हुन्छन् । गजलको सामान्य संरचनामा पनि ख्याल नगरी रचिएको गजल अन्ततःफजलमा रुपान्तर हुन्छ । केही नमूना हेरौं ।
धेरै कुरंे साँझ विहान तिमीलाई पधेँरीमा
दुस्मनले सिमा मिच्दा भूलिबसंे किन
देउरालीमा सबैकुरा पोख्छु भन्थे पहिले
भेटहुनुपूर्व मनका धड्कन बढ्दैछ किन
सन्ध्या मगर
त्यस्तै अर्काे शेर अवलोकन गरौं ।
भेटहुनुपूर्व मनका धड्कन बढ्दैछ किन
सन्ध्या मगर
त्यस्तै अर्काे शेर अवलोकन गरौं ।
तिमीलाई सोच्थें पहिला सपनीमा
आज विपनीमा भेटें अनि सम्झें
असल एकल यात्री
स्थानीय पत्र-पत्रिकामा गजल शिर्षक दिएर प्रकाशित भएका प्रस्तुत रचनाहरु त फजल पनि होईनन् । बरु यस्ता रचनाहरुलाई गीत या कविता चाँही भन्न सकिन्छ । यस्ता रचनाहरुमा सम्पादकज्यूको आँखा नजानु दुःखको कुरा हो । यसको मतलब नयाँ सर्जकहरुलाई हतोत्साहित गराउने मेरो उद्देश्य होईन । गजल लेख्ने महानुभावहरुले गजल संरचनाको सामान्य जानकारी राख्नुपर्छ है भन्ने मेरो आग्रह मात्र हो ।
त्यस्तै अर्को गजल ः
एकमाथि अर्काे चोट थपिरहन्छ सधैं
अस्ताउँदो लालीघामको उदय रैुछ जीवन
आज विपनीमा भेटें अनि सम्झें
असल एकल यात्री
स्थानीय पत्र-पत्रिकामा गजल शिर्षक दिएर प्रकाशित भएका प्रस्तुत रचनाहरु त फजल पनि होईनन् । बरु यस्ता रचनाहरुलाई गीत या कविता चाँही भन्न सकिन्छ । यस्ता रचनाहरुमा सम्पादकज्यूको आँखा नजानु दुःखको कुरा हो । यसको मतलब नयाँ सर्जकहरुलाई हतोत्साहित गराउने मेरो उद्देश्य होईन । गजल लेख्ने महानुभावहरुले गजल संरचनाको सामान्य जानकारी राख्नुपर्छ है भन्ने मेरो आग्रह मात्र हो ।
त्यस्तै अर्को गजल ः
एकमाथि अर्काे चोट थपिरहन्छ सधैं
अस्ताउँदो लालीघामको उदय रैुछ जीवन
हजारथरी सपनाहरु आँखाभरि सजाएुिन
भत्किएको बाटोमा गरिएको यात्रा रैुछ जीवन
साङ्गे लामा
प्रस्तुत गजल शिर्षक दिएर प्र्रकाशित भएको रचनामा पहिलो शेरको दोश्रो मिसरामा आएको उदय गजलको काफिया हो भने रैुछ जीवन रदिफ हो । यहाँ स्पष्टै देखिन्छ दोश्रो शेरमा काफिया नै छैन । गजल भनेर रचनागर्दा काफिया नभएको रचना गजल हुन सक्दैन । गजल स्रष्टाले यस्ता पक्षहरुमा ध्यान दिनु पर्दछ ।
सातौं शताब्दीतिर अरबी मुलबाट लेखन आरम्भ भएकॊ गजल उर्दु हिन्दी हुँदै वि।स।१९३८मा यूवाकवि मोतिराम भट्टले नेपाली साहित्याकासमा िभœयाएका थिए । वि।स।१९९६ सम्म तीव्र रुपले विकास भएको गजल त्यसपश्चात् झण्डै तीन दशकसम्म ओझेल परेको थियो । यसरी छाँयामा परेको गजललाई वि।स।२०३६ मा ज्ञानुवाकर पौडेलले गजल सिर्जना गरी पुर्नजागृत गराई हामीमा ठूलो गुन लगाएका छन् । त्यसपछी गजलले पछाडि फर्केर हेर्नुपरेको छैन त्यसैले वि।स।२०३६ सालतिरको समयलाई नेपाली गजल इतिहासमा गजलको पुर्नजागरण काल भनिन्छ ।
अरबी भाषामा गजलको शाब्दिक अर्थ यस्तो हुन्छ ।
ग=वाणीज=स्त्रीअल्=वार्तालाप
अर्थात् नारीसँग गरिने प्रेममय वार्तालाप नै गजल हो । सुरु सुरुमा गजल प्रेम र नसाका विषयहरुमा लेखिए पनि हाल आएर गजलले समसामयिक राजनिति सामाजिकलगायत अन्य विषयहरुमा शसक्त रुपमा बोल्न थालेका छन् । गजल सिर्जना गर्दा मात्रा मिलाएर गरिनुपर्छ । शेरको पहिलो हरफ मिस्रा ए उला मा जति मात्रा छन् दोश्रो हरफ मिस्रा ए सानी मा पनि उत्ति नै मात्रा हुनुपर्दछ । तर हाल आएर केही गजलकारहरुले मात्रा नमिलाई गजलसिर्जना गरेका छन् जसवाट गजलको वाचन र गायन पक्ष कमजोर हुनपुगेको छ । फलस्वरुप यसको सुन्दरतामा पनि कमी आएको देखिन्छ । तसर्थ गजलको संरचनाको वारेमा छोटकरीमा केही वुझौं ः
भत्किएको बाटोमा गरिएको यात्रा रैुछ जीवन
साङ्गे लामा
प्रस्तुत गजल शिर्षक दिएर प्र्रकाशित भएको रचनामा पहिलो शेरको दोश्रो मिसरामा आएको उदय गजलको काफिया हो भने रैुछ जीवन रदिफ हो । यहाँ स्पष्टै देखिन्छ दोश्रो शेरमा काफिया नै छैन । गजल भनेर रचनागर्दा काफिया नभएको रचना गजल हुन सक्दैन । गजल स्रष्टाले यस्ता पक्षहरुमा ध्यान दिनु पर्दछ ।
सातौं शताब्दीतिर अरबी मुलबाट लेखन आरम्भ भएकॊ गजल उर्दु हिन्दी हुँदै वि।स।१९३८मा यूवाकवि मोतिराम भट्टले नेपाली साहित्याकासमा िभœयाएका थिए । वि।स।१९९६ सम्म तीव्र रुपले विकास भएको गजल त्यसपश्चात् झण्डै तीन दशकसम्म ओझेल परेको थियो । यसरी छाँयामा परेको गजललाई वि।स।२०३६ मा ज्ञानुवाकर पौडेलले गजल सिर्जना गरी पुर्नजागृत गराई हामीमा ठूलो गुन लगाएका छन् । त्यसपछी गजलले पछाडि फर्केर हेर्नुपरेको छैन त्यसैले वि।स।२०३६ सालतिरको समयलाई नेपाली गजल इतिहासमा गजलको पुर्नजागरण काल भनिन्छ ।
अरबी भाषामा गजलको शाब्दिक अर्थ यस्तो हुन्छ ।
ग=वाणीज=स्त्रीअल्=वार्तालाप
अर्थात् नारीसँग गरिने प्रेममय वार्तालाप नै गजल हो । सुरु सुरुमा गजल प्रेम र नसाका विषयहरुमा लेखिए पनि हाल आएर गजलले समसामयिक राजनिति सामाजिकलगायत अन्य विषयहरुमा शसक्त रुपमा बोल्न थालेका छन् । गजल सिर्जना गर्दा मात्रा मिलाएर गरिनुपर्छ । शेरको पहिलो हरफ मिस्रा ए उला मा जति मात्रा छन् दोश्रो हरफ मिस्रा ए सानी मा पनि उत्ति नै मात्रा हुनुपर्दछ । तर हाल आएर केही गजलकारहरुले मात्रा नमिलाई गजलसिर्जना गरेका छन् जसवाट गजलको वाचन र गायन पक्ष कमजोर हुनपुगेको छ । फलस्वरुप यसको सुन्दरतामा पनि कमी आएको देखिन्छ । तसर्थ गजलको संरचनाको वारेमा छोटकरीमा केही वुझौं ः
१ शेरः गजलका प्रत्येक जोडी पंक्ति अर्थात हरेक दुई हरफलाई शेर भनिन्छ । उदाहरण जस्तैः
समिपमा नआउ भो अव एक्लै वाँच्न सिक्छु
सामिप्यको गहिराई अव आफैं जांच्न सिक्छु
अपराजित
२ रदिफः मत्लाका दुवै मिस्रा र अन्य शेरहरुको मिस्रा-ए-सानीमा काफियाभन्दा पछि प्रयोग हुने उहि अक्षर वा अक्षर समूह रदिफ हो । यो काफियाको ठिक पछाडि प्रयोग हुन्छ । रदिफ विना पनि गजल लेख्न सकिन्छ । रदिफ प्रयोग भएको एउटा गजल हेरौं ।
बनाई झर्को अरुलाई चलेर नवस भो
खेपाई सास्ती झनै अहो ! छलेर नवस भो
प्रतिमा न्यौपाने
यस शेरमादुवै शेरमा आएको ुनवस भोु रदिफ हुन ।
३ काफिया ः काफिया गजलको मुटु हो । यो विना गजलको कल्पना पनि सम्भव छैन । रदिफभन्दा अगाडि प्रयोग हुने अनुप्रासयुक्त अक्षर वा अक्षर समूहलाई काफिया भनिन्छ । एउटै गजलमा काफिया दोहोर् याएर लेखिदैन !
भो भयो भन्दै टारेको जिन्दगी यो
आफ्नै प्रेममा हारेको जिन्दगी यो
प्रुेस आजाद
प्रस्तुत शेरमा टारेको हारेको काफिया हुन् । जुन अनुप्रासयुक्त छन् ।
४मत्ला ः गजलको पहिलो शेरलाई मत्ला भनिन्छ । मत्ला भन्नाले प्रारम्भ भन्ने बुझिन्छ । एउटै गजलमा दुई शेरका मत्ला पनि हुन्छन् । मत्लाका दुवै मिस्रामा प्रायः रदिफ र काफियाप्रयोग हुन्छन् ।
अतालिन्छ मन मेरो हावाले झंै झोकािदंदा
वेहोसिएँ मेरो माया लत्याएर धोकािदंदा
अनुषा गौतम
प्रस्तुत शेर गजलको मत्ला शेर हो । जहाँ शेरको दुवै मिस्रामा रदिफ र काफियाप्रयोग हु्न्छ ।
५ मक्ता ः गजलको अन्तिम शेर मक्ता हो । यसले समाप्ती भन्ने बुझाउँछ एउटा मक्ता शेरको अवलोकन गरौं ।
टाढा हुँदा बढेको त्यो पिर व्यथा विसाउन
सारंगी म बनिदिन्छु रेट्न आउ गोधँुलीमा
-रचना थापाप्रस्तुत शेर गजलको मक्ता शेर हो ।
६ तखल्लुस ः तखल्लुस भन्नु नै गजलकारको नाम वा उपनाम हो । यो प्रायःगजलमा चमत्कार ल्याउन प्रसंग मिलाएर राख्ने गरिन्छ । द्धिअर्थ लाग्ने गरी तखल्लुस प्रयोग गरे झन् राम्रो हुन्छ । यो गजलको अनिवार्य तत्व भने होईन ।
साँच्चै सानु हाम्रो मिलन देखेपछि आज
रमाएर ुचन्द्रु ले पनि नसा पिउँदैछ हेर ।
चन्द्र थिङ७ बहर ः यो गजलको अनिवार्य तत्वहो । बहर विना गजलको रचना सम्भव छैन । बहर भन्नु नै गेयता र गजलको अनुशासन हो । वहर भन्नु नै छन्द हो । गजल साहित्य र संगीत संग सम्बन्धित विधा भएकोले गजल गाउन सजिलो होस् भन्ने हेतुले गेयतालाई मध्यनजर गर्दै वहरको मान्यतामा गजलको निर्माण गर्नुपर्छ ।
सामिप्यको गहिराई अव आफैं जांच्न सिक्छु
अपराजित
२ रदिफः मत्लाका दुवै मिस्रा र अन्य शेरहरुको मिस्रा-ए-सानीमा काफियाभन्दा पछि प्रयोग हुने उहि अक्षर वा अक्षर समूह रदिफ हो । यो काफियाको ठिक पछाडि प्रयोग हुन्छ । रदिफ विना पनि गजल लेख्न सकिन्छ । रदिफ प्रयोग भएको एउटा गजल हेरौं ।
बनाई झर्को अरुलाई चलेर नवस भो
खेपाई सास्ती झनै अहो ! छलेर नवस भो
प्रतिमा न्यौपाने
यस शेरमादुवै शेरमा आएको ुनवस भोु रदिफ हुन ।
३ काफिया ः काफिया गजलको मुटु हो । यो विना गजलको कल्पना पनि सम्भव छैन । रदिफभन्दा अगाडि प्रयोग हुने अनुप्रासयुक्त अक्षर वा अक्षर समूहलाई काफिया भनिन्छ । एउटै गजलमा काफिया दोहोर् याएर लेखिदैन !
भो भयो भन्दै टारेको जिन्दगी यो
आफ्नै प्रेममा हारेको जिन्दगी यो
प्रुेस आजाद
प्रस्तुत शेरमा टारेको हारेको काफिया हुन् । जुन अनुप्रासयुक्त छन् ।
४मत्ला ः गजलको पहिलो शेरलाई मत्ला भनिन्छ । मत्ला भन्नाले प्रारम्भ भन्ने बुझिन्छ । एउटै गजलमा दुई शेरका मत्ला पनि हुन्छन् । मत्लाका दुवै मिस्रामा प्रायः रदिफ र काफियाप्रयोग हुन्छन् ।
अतालिन्छ मन मेरो हावाले झंै झोकािदंदा
वेहोसिएँ मेरो माया लत्याएर धोकािदंदा
अनुषा गौतम
प्रस्तुत शेर गजलको मत्ला शेर हो । जहाँ शेरको दुवै मिस्रामा रदिफ र काफियाप्रयोग हु्न्छ ।
५ मक्ता ः गजलको अन्तिम शेर मक्ता हो । यसले समाप्ती भन्ने बुझाउँछ एउटा मक्ता शेरको अवलोकन गरौं ।
टाढा हुँदा बढेको त्यो पिर व्यथा विसाउन
सारंगी म बनिदिन्छु रेट्न आउ गोधँुलीमा
-रचना थापाप्रस्तुत शेर गजलको मक्ता शेर हो ।
६ तखल्लुस ः तखल्लुस भन्नु नै गजलकारको नाम वा उपनाम हो । यो प्रायःगजलमा चमत्कार ल्याउन प्रसंग मिलाएर राख्ने गरिन्छ । द्धिअर्थ लाग्ने गरी तखल्लुस प्रयोग गरे झन् राम्रो हुन्छ । यो गजलको अनिवार्य तत्व भने होईन ।
साँच्चै सानु हाम्रो मिलन देखेपछि आज
रमाएर ुचन्द्रु ले पनि नसा पिउँदैछ हेर ।
चन्द्र थिङ७ बहर ः यो गजलको अनिवार्य तत्वहो । बहर विना गजलको रचना सम्भव छैन । बहर भन्नु नै गेयता र गजलको अनुशासन हो । वहर भन्नु नै छन्द हो । गजल साहित्य र संगीत संग सम्बन्धित विधा भएकोले गजल गाउन सजिलो होस् भन्ने हेतुले गेयतालाई मध्यनजर गर्दै वहरको मान्यतामा गजलको निर्माण गर्नुपर्छ ।
जिल्लामा साहित्यको गजल विधा जति फस्टायो । र जति फस्टाउने अवस्थामा छन् ति सबै सन्तोषजनक रहेका छन् । जिल्लाबाट प्रकाशित साहित्यिक पत्रिकाहरुमा स्पन्दन साहित्यिक मासिक जमघट द्वैमासिकलगायतले जिल्लाका गजलस्रष्टाका गजलहरुलाई प्राथमिकता दिएर प्रंकाशित गर्नुले पनि गजलको उत्थानमा पत्रिकाहरुको योगदान छ । जिल्लाका विभिन्न विद्यालयहरुमा पनि गजलको क्रेज बढ्दो अवस्थामा रहेकाले सिन्धुपाल्चोकमा गजलको भविष्य उँचो देखिन्छ ।
लेखक गजल सिन्धु सिन्धुपाल्चोकका संस्थापक अध्यक्ष हुन् ।
कविको बयान
किशमा किशोर
हो श्रीमान् !
चरम उत्तेजनाको भार थाम्नै सकिन
मैले निरीह शब्दमाथि पटक–पटक बलात्कार गरें
म स्वीकार गर्छु
सम्माननीय इजलासको सजायँ ।
मैले निरीह शब्दमाथि पटक–पटक बलात्कार गरें
म स्वीकार गर्छु
सम्माननीय इजलासको सजायँ ।
यौवनकै आवेगमा हो श्रीमान्
अक्षरहरुका बस्तीबाट
एउटी कुमारी शब्दलाई अपहरण गरे
अनि, कवितामा सौन्दर्यमा भरें
हो श्रीमान्, मैले
निरीह शब्दको चोक्टा लुछेर कुरुप पारें
म स्वीकार्छु
सम्माननीय इजलासको सजायँ ।
अक्षरहरुका बस्तीबाट
एउटी कुमारी शब्दलाई अपहरण गरे
अनि, कवितामा सौन्दर्यमा भरें
हो श्रीमान्, मैले
निरीह शब्दको चोक्टा लुछेर कुरुप पारें
म स्वीकार्छु
सम्माननीय इजलासको सजायँ ।
श्रीमान्
यो कठघराको चौघेराबाट
एउटा विन्ति विसाउँछु
हो, मैले नाकाम गरे
थाहा छ, अचेल
गाउँमा हाट लाग्न थालेको छ
गाउँका कुमारी शब्दहरुमाथि
कैयौं कविको आँखा गढेको छ
म, अभियुक्तको
एउटै माग छ
अब शब्दहरु बलात्कृत नहोऊन्
यो कठघराको चौघेराबाट
एउटा विन्ति विसाउँछु
हो, मैले नाकाम गरे
थाहा छ, अचेल
गाउँमा हाट लाग्न थालेको छ
गाउँका कुमारी शब्दहरुमाथि
कैयौं कविको आँखा गढेको छ
म, अभियुक्तको
एउटै माग छ
अब शब्दहरु बलात्कृत नहोऊन्
श्रीमान्, यदि
न्यायालयको मानहानी हुदैन भने
यो न्यायमुर्तिका हरेक अंग–अंगमा
बलात्कारको अभियोग लागेको कविले
कालो धब्बा देखिरहेको छ,
न्यायालयको मानहानी हुदैन भने
यो न्यायमुर्तिका हरेक अंग–अंगमा
बलात्कारको अभियोग लागेको कविले
कालो धब्बा देखिरहेको छ,
हो, श्रीमान् !
जीवनको रङ नजान्दै मैले
उत्तेजनाको उभार थपिदैं जाँदा
म कुमारी शब्दमाथि
पटक–पटक स्खलित भएको छु
म स्वीकार गर्छु
सम्माननीय इजलासको सजायँ ।
तर, न्यायमुर्तिका बन्द आँखाले
कवितामाथि प्रश्नचिन्ह राखेर
के बलात्कारमा रंगेहात देख्यो र ?
जीवनको रङ नजान्दै मैले
उत्तेजनाको उभार थपिदैं जाँदा
म कुमारी शब्दमाथि
पटक–पटक स्खलित भएको छु
म स्वीकार गर्छु
सम्माननीय इजलासको सजायँ ।
तर, न्यायमुर्तिका बन्द आँखाले
कवितामाथि प्रश्नचिन्ह राखेर
के बलात्कारमा रंगेहात देख्यो र ?
Subscribe to:
Comments (Atom)