भ्यालेन्टाइन कविता

तेस्रो शताब्दीमा रोमबाट सुरु भएको प्रणय दिवश अर्थात ‘भ्यालेन्टाइन डे’ एक्काइसौं शताब्दीको उत्तरार्धमा आइपुग्दा यसलाई पर्वका रुपमा लिने प्रेम जोडीहरु प्रसस्तै छन् । ‘भ्यालेन्टाइन डे’ सुरु हुनु साताअघिदेखि नै विभिन्न सामाजिक सञ्जालमा ‘रोज डे’, ‘भ्यालेन्टाइन सप्ताह’, ‘प्रपोज विक’ जस्ता विभिन्न सन्दर्भ लिएर दिवस मनाउन सुरु गरिसकिएको छ ।

सात दिनअघिबाट सुरु हुने सप्ताहमा विभिन्न सन्दर्भ दिइएको छ । जानकारहरुले पहिलो दिनलाई रोज डे, दोस्रोलाई प्रपोज डे, तेस्रोलाई चकलेट डे, चौथोलाई टेड्डी, पाँचौलाई प्रमिस, छैटौलाई हग र सातौंलाई किस डेका रुपमा लिएका छन् । साता लामो दिवसहरु सकेपछि अन्तिम एक दिनलाई भ्यालेन्टाईन डे भनेर भनिएको छ । 

यसै सन्दर्भलाई लिएर प्रेम जोडीहरुले फेब्रुअरी १४ कुरिरहेको देखिदैन । पश्चिमी सिको गर्दै नेपाल पर्वकै रुपमा नेपाल भित्रिएको यो दिवसले जिल्लामा पनि प्रभाव पारेको यसअघिका वर्षहरुले पुष्टि गरिसकेका छन् । साहित्यमार्फत प्रेमको उजागर गर्न सहज भएकै कारण हुनसक्छ फेसबुक, ट्विटरजस्ता ‘न्यू मिडिया’मा प्रेमसँग सम्बन्धित कविता, गजल, हाइकुका साथै विभिन्न अभिव्यक्तिहरु देख्न पाइन्छ । यो दिवसको सन्दर्भमा जिल्लाका साहित्यकारहरुले विभिन्न खाले साहित्य सृजनामार्फत प्रेम अभिव्यक्त गरिरहेको देखिन्छ । यो वर्ष ‘भ्यालेन्टाइन सप्ताह’ सुरु भएपछि जिल्लाका साहित्यकारहरुले साहित्यका विभिन्न विधामा आधारित रहेर अभिव्यक्ति प्रस्फुटन पनि गरेका छन् ।
उत्तेजित हुन्छन् सबै एकपल्ट उमेरमा
फक्रेका फूलका थुंगा चुम्दैन को हतारमा

फक्रेको फूल देखेर नलोभिने छ को यहाँ
चुप बस्ने जवानीमा कोही भेटिन्छ विश्वमा ?(चन्द्रप्रसाद न्यौपाने)
बृहत्तर महाकाव्यकार चन्द्रप्रसाद न्यौपानेको यो अधिव्यक्तिले युवा युवतीमाझ प्रेम आग्रह मात्र होईन प्रेम अपरिहार्य भनेर पुष्ट्याएका छन् । झण्डै चार दर्जन पुस्तकका लेखक न्यौपाने साहित्यको नौ रस मध्ये प्रेम एक रस भएकाले साहित्यमा प्रेम हुनु जरुरी मान्छन् । ‘साहित्यलाई रसिलो बनाउन प्रेम जरुरी छ,’ उनी भन्छन्, ‘पछिल्लो समय बजारमा यौन साहित्यको बजार फराकिलो देखिएकाले पनि यसले पुष्टि गर्छ ।’ उनी प्रेममा पर्नका लागि कुनै दिवसको जरुरी नभएको बताउँछन् ।
हुन पनि अहिलेका युवा युवतीले प्रेम दिवश अर्थात ‘भ्यालेन्टाईन डे’लाई महत्वपूर्ण दिनको रुपमा लिने गरेका छन् । प्रेमी प्रेमिकाले ठूलै उत्सव मान्छन् । यो दिनलाई प्रेम प्रस्ताव राख्ने दिन, प्रेम स्थापित बनाउने दिन, प्रेम साथी भएकाहरुलाई सम्बन्धी सुढृढ र बलियो बनाउने दिन मान्दै आइन्छ । विश्वव्यापी रुपमा मान्यता पाउ“दै आएको ‘भ्यालेन्टाईन डे’ नेपालमा पनि केहि वर्È देखि निकै लाकप्रिय हँुदै आएको कुरा सर्वबिदितै छ । पश्चिमी शैलीको सिको गर्दै नेपालका विÈेशतः ग्रामीण ईलाकाभन्दा शहरी Ôेत्रहरुमा यो दिवस निकै प्रचलित छ ।
पहरामा फूल्यौ तिमी मन बुझाएँ हेरेर नै
सम्झि तिमीलाई दिन बिते सँधै रोएर नै (राम केसी ‘चौतारे’)
सामाजिक विसंगतिलाई गाउँले भाषामा टपक्क टिपेर साहित्यको माला उन्नमा माहिर साहित्यकार चौतारे प्रेम साहित्यमा पनि अब्बल छन् । प्रेमकै सेरोफेरोमा रहेर गीत, गजल सृजना गर्ने उनले यो प्रणय दिवसमा रचेका एक हरफ गीतले वियोग झल्काउँछ । हुन पनि ‘भ्यालेन्टाइन डे’ नयाँ पे्रेम स्थापित गर्ने दिनको रुपमा लिइन्छ । चौतारेका यी साहित्यिक अभिव्यक्तिले प्रेममा परेका युवा युवतीलाई एक पटक झस्काउँछ ताकि प्रेम प्रस्तावका दिन अघिल्ला दिनहरुको संकेत एक पटक बुझून । आफ्नो प्रेमी÷प्रेमिकाले भोलि चौतारेकै अभिव्यक्तिलाई कण्ठस्थ गर्न नपरोस् । उसका लागि यो दिवश ‘कालो दिन’ नबनोस् ।
प्रेम गर्ने जोडीहरुका लागि वरदानै सावित भएर आएको यो दिवसमा विश्व भरिकै प्रेमिप्रेमिकाहरुले प्रेमपत्र, फूल, शुभकामना कार्डलगायत अन्य आर्कÈक प्रेमोपहारहरु दिएर मनाउने गरेको पाईएपनि अहिले त्यो रुप विस्तारै आधुनिकता तर्फ लम्कदैं गएको देखिएको छ । जस्तैः भेटेर उपहारहरु दिन सम्भव नभएमा ईमेल ईन्टरनेट, मोबाईल एसएमएस, सामाजिक सञ्जाललगायतका प्रयोगबाट आफ्ना भावनाहरु पे्रमी वा पे्रेमिकासँग साटासाट गरेर मनाउने प्रचलन बढ्दो छ । त्यसकै उदाहरण सिन्धु साहित्यकी एक नारी हस्ताक्षरले पनि गरेकी छिन् ।
केही दिन अघिदेखि
विथोलिरहेछ कसैले यो मन
खुलेनन् यस विषयमा ओठहरु
साँचो हो कि झुटो
टुङ्गो लाग्नेछ, छिट्टै । (रोजिना पराजुली)
‘भ्यालेन्टाइन सप्ताह’ सुरु भइसकेपछि स्रष्टा पराजुलीको फेसबुक वालमा देखिएको यो कवितामयी अभिव्यक्तिले उनलाई कसैले प्रेम प्रस्ताव राखेको आभाष हुन्छ । सामाजिक सञ्जालको फाइदा उठाउँदै उनले आफू दोधारमा रहेको अभिव्यक्ति दिएकी छन् ।
हुन पनि, भनिन्छ प्रेमले पापी लाई पनि सुधार्छ । प्रेमले मानिसको जीवनलाई सरस र थप रोमााचक बनाउँछ । प्रेमले शत्रु पनि मित्र बन्छ । प्रेम सबैमा हुन्छ जुन बनावटी नभई अन्र्तहृदयबाट प्रस्फुटित हुन्छ । हुन त मनमा अर्कै कुरा खेलाएर बाहिर बाहिर भने प्रेमको जात हुदैन Ôेत्र हुदैन कुनै मापदण्ड हुदैन जस्ता आदर्शका कुरा गर्ने हरुले पनि प्रेमको उपहास गरेका देखिन्छन् । वैंशमा उन्मुक्त भएर नाटकीय र बनावटी प्रेममा फस्ने र फसाउने सञ्जाल पनि वर्तमान युगमा बाक्लै छ भन्दा फरक नपर्ला । कलिलो उमेरका किशोर किशोरीहरुपनि प्रेमको नाममा अग्रजहरुको सिको गरि जान्दै नजानी र आफू अपरिपक्व नहुंदा पनि फसेका देखिन्छन् । यसरी कहि कतै प्रेमको दुरुपयोग भएको पनि देखिन्छ । स्रष्टा पराजुलीको यो साहित्यिक अभिव्यक्तिले सुझावको आसा पनि राखेको छ । कसैको प्रस्तावमा आफ्ना ओठ नखुल्नु आफू सजग भएको संकेत हो ।
अँध्यारै छन् गोरेटा यी जून बनी आऊ
तूफानको गीत गाउने धून बनी आऊ (कला अनुरागी)
साहित्यसँगै पत्रकारितालाई पनि डोहो¥याइरहेका अनुरागीले प्रस्तुत साहित्यांशमा आफ्नीलाई प्रेमको आग्रह पोखेका छन् । प्रेम सबैका लागि अपरिहार्य भएकाले परिवर्तनको संकेतसँगै समाजमा उज्यालो छर्ने गरी प्रेममा समाहित हुन उनले यो प्रणय दिवशमा यस्ता कविताशंलगायत साहित्यिक अभिव्यक्तिहरु सामाजिक सञ्जालमा पस्कने गरेका छन् । उनी माया शब्द आफैमा मिठो हुने तर्क राख्छन् ।
रोमबाट आरम्भ भएको यो दिवशमा विश्वभरिकै कंयौ युवायुवतीहरु रमाउने गरेको पाईन्छ । एकपटक गईसकेपछि पुरै एक वर्È कुर्नुपर्ने यो दिवशले प्रेमको औचित्यलाई उभो“तिर धकेल्ने भएकाले यो दिवशको महत्व झन् विस्तृत रुपमा बढ्दै गएको कुरालाई नकार्न सकिदैन । ईतिहासका पाना पल्टाउ“दै जाने हो भने तेस्रो शताब्दीमा रोमका सम्राटले आफ्नो राज्यको सुरÔाको निम्ति कुनैपनि सुरÔाकर्मीले नारीस“गको संगत तथा सम्बन्ध नराख्न उर्दी जारी गरेका थिए । नारीसँगको सम्बन्धले आत्मबल कमजोर हुने हुँदा फौजी भित्रका गोप्य कुराहरु पनि बाहिर जान सक्ने सम्भावनाका डरले सुरÔाकर्मी माथि प्रेम तथा विवाहमा रोक लगाएका थिए भन्ने कुरा सुन्नमा पाइन्छ । अन्र्तहृदय देखि नै प्रस्फुटित हुने सा“चो प्रेमको लागि रोक लगाएको सूचनाले विश्वभरिका प्रेम जोडीहरु विÔिप्त वन्न पुगेका थिए भने तत्कालिन रोम राज्यको सामाजिक जीवन प्रभावित हुन पुगेको थियो तथ्य छ । प्रेमलाई कुनै वस्तुले छेक्दैन कुनै नियमले रोक्दैन सा“चो प्रेममा कुनै रोकले प्रभाव पार्दैन भन्ने सिद्धान्तका ‘भ्यालेन्टाईन’ नामक एक व्यक्तिले उक्त रोक आदेशको उल्लङघन गर्ने निर्णय लिएर थुप्रै प्रेम गरेका सुरÔाकर्मीहरुलाई विवाह बन्धनमा बा“धिदिएका थिए । भ्यालेन्टाईनको यो कामप्रति क्रोधित बनेका सम्राटले उनलाई तत्कालै मृत्युदण्डको सजाय सुनाएका थिए । भ्यालेन्टाईन आफू स्वयम् प्रेम गर्थे उन्को आफ्नी प्रेमिका पनि थिइन् । आफ्नो मृत्युदण्डको सजायँ हुनुपूर्व आफ्नो प्रेमिकालाई लेखेको पत्रमा आफू सच्चा प्रेमको लागि बलिदान दिन तयार भएको र अबका प्रेमिप्रेमिकाहरुले यस्तो परिस्थितिको सामना गर्न नपरोस् । मेरो मृत्यूपछि मलाई एक असल प्रेमिको रुपमा विश्वभरिका प्रेमजोडीहरुले स्मरण गरुन् भन्ने ईच्छा व्यक्त गरेका थिए भन्ने पाइन्छ । उनको यही इच्छालाई उनकी प्रेमिकाले मनन् गरेकी थिइन् । उनलाई फेब्रुअरी १४ मा मृत्यूदण्ड दिईएको थियो । उनको यहि इच्छालाई सार्थकतामा परिणत गर्दै मृत्यूदण्ड दिईएको दिन उनकै नाममा यो दिवस मनाउन थालिएको कुरा इतिहासले बताउ“छ । आज हामी उनै महान प्रेमी भ्यालेन्टाइनलाई सम्झेर प्रेम दिवश मनाइरहेका छौं । र, प्रेमका विषयमा खुलेर कविता कोरिरहेका छौं ।
बादलभन्दा कोमल,
नदीभन्दा निश्चल....
कुनै प्राप्तिको आशबिना पनि 
म उनलाई पाईरहेको हुन्छ ।( बिमल नेपाल)
प्रेमका विषयमा खुलेर साहित्य कोर्ने कवि विमल नेपालको यो कविताशंले वास्तविक प्रेम बोकेको छ । उनले कवितामार्फत प्राप्तिको आश विनै आफ्नी मायालुलाई प्रेम गरेको अभिव्यक्ति दिएका छन् । र, उनी सन्तुष्ट पनि छन् किनकि उनले आफ्नो प्रेमलाई आफूभित्रै समाहित गरिसकेको कवितांशले पुष्टी गरेको छ । 
प्राप्तिलाई तृप्तिसँग जोख्नू
मेरो धृष्टता होइन
मनले अह्राइरहन्छ, 
त्यसैले मलाई औधि माया छ, मोह छैन
बस्, म पेटभरि कल्पिन्छु, र काल्पनिक जीवन जिएरै पनि
एकोहोरो माया पाउँछु । (दील कार्की)
कवि नेपालजस्तै प्रेमलाई परिभाषा गर्ने मामलामा दील कार्कीपनि एउटै लाइनमा छन् । सा“चो प्रेम गर्नेहरुलाई त प्रणय दिवश बरदान सावित भएको कुरा सत्य हो । केहि उच्छृङखल जत्थाले भने यसलाई विसंगतिका रुपमा भित्राएका छन् । उनै उच्छृङखलकारीहरुको कारण आज प्रेम शब्द नै संकटका परेको आभास हुन थालेको छ । त्यस्ता आधुनिक समाजका आधुनिक मान्छेहरुले यौन तृष्णा मेट्नको लागि बनावटी प्रेम गर्ने गरेको पाईन्छ । तर कवि नेपाल र कार्कीको यी अभिव्यक्तिले कंलकिंत प्रेम गर्नेहरुलाई सजग रहन आग्रहसमेत गरेको छ । किनकि कविद्वयले प्रेम पाप्तिका लागि मात्र गरेका छैनन् ।
वास्तवमा यो दिवशमा आफूले प्रेम प्रस्ताव राख्ने र आफूले मात्र प्रेम स्थापित गर्ने दिन मात्र होइन । यो दिन आफ्ना साथीका लागि प्रेममा सहयोग गर्ने दिनको रुपमासमेत स्थापित छ । हाल बेलायतमा रहेकी जलवीरकी स्रष्टा सबी श्रेष्ठ लेख्छिन् ।
ए ! पागल प्रेमी
कविताको के कुरा
म काब्यको ठेली लेखूँला
बखानमा तिम्रो प्रमिकाको
बेली चमेली लेखुँला । (सबी श्रेष्ठ)
सबीको यो कवितामय अभिव्यक्तिले आफ्ना साथीकी प्रेमिकाका लागि सौन्दर्ययूक्त काब्य लेखेर खुशी तुल्याउने आशय बोकेको छ । साथीलाई सम्बोधन गरेको यो कविताले प्रेमिकाका लागि आफूले खुशी फर्कादिने वाचासमेत गरेको छ ।
वास्तवमा धनी, गरिब, ठूलो, सानो, जात, धर्म आदिबाट टाढा रहेर व्यवहारमा शिष्टता मायालु अनि स्वच्छ आत्माले प्रेम गरेमा सम्बन्ध मजबुत नहुने प्रश्नै उठ्दैन । जुन प्रेम यूवायूवती बीच मात्र सिमित नभई परिवारका सदस्यहरुस“ग ईष्टमित्र छरछिमेकी नातागोता तथा साथीस“गी र अपरिचित व्यक्तिहरुस“ग पनि गरिन्छ । केवल अपनाउने शैली फरक हो ।
प्रस्तुति ः किशोर बुढाथोकी